Matarsóun í atvinnulífinu

• Lágmarkið sóun
  Kynnið ykkur leiðir til að lágmarka sóun í framleiðslu. Þú getur til dæmis byrjað hér með því að skoða breska skýrslu með leiðbeiningum um lágmörkun sóunar í landbúnaði og bóndabýlum.

• Greinið úrganginn
  Skoðið vel þann úrgang sem myndast, hverju er hent mest af og reynið að minnka hann.

• Greinið framleiðsluferilinn
  Skoðið alla ferla í framleiðslunni með lágmörkun matarsóunar eða almennrar sóunar í huga.

• Skoðið geymsluaðferðir
  Geymið afurðirnar rétt. Hér er til dæmis hægt að skoða góð ráð um geymslu á matvælum.

• Myndið samstarf
  Myndið samstarf með nýsköpunaraðilum sem gætu fullnýtt afurðina þína. Eins manns rusl er annars fjársjóður!

• Gefið afslátt
  Seljið útlitsgallaðar afurðir og vörur á lækkuðu verði.

• Notið frekar seinasta söludag
  Varist að setja óþarfa dagsetningar á vöru. Komið frekar upplýsingum til verslana um síðasta söludag og annað í gegnum strikamerki.

• Gefið til samtaka
  Gefið afgangsafurðir og vörur til samtaka sem taka við matargjöfum. Undir „Gefa“ fellilistanum ofar á síðunni getið þið fundið lista yfir þá aðila sem þiggja matargjafir á Íslandi.

• Búið til moltu
  Búið til moltu sem getur nýst sem jarðvegsbætir. Þið getið fundið leiðbeiningar um heimajarðgerð á vef Umhverfisstofnunar.

• Fáið fleiri með í lið
  Upplýsið starfsfólk um aðgerðir gegn matarsóun.

• Stillið ísskápinn rétt
  Geymið matinn á réttan hátt í vel stilltum ísskáp og frysti. Í kæliskáp er gott að gera ráð fyrir að hitastigið sé um og undir +4°C og -18°C í frystiskáp. Ef kæliskápurinn er of heitur er hætt á því að kjöt og fiskur skemmist. Ef kæliskápurinn er of kaldur er hætta á frostskemmdum á grænmeti og ávöxtum.

• Greinið sóun í ferlunum ykkar
  Skoðið vel þann úrgang sem myndast, hverju mest er hent af og reynið að minnka hann. 

• Endurmetið innkaup
  Berið reglulega saman innkaupalistann, búrið og hverju er hent og endurmetið innkaup.

• Minnkið matseðilinn
  Skipuleggið og minnkið matseðilinn með það í huga að minnka sóun.

• Gefið afslátt
  Bjóðið upp á minni skammta á lægra verði.

• Endurnýtið afganga
  Nýtið afganga í aðra rétti. Skoðið uppskriftarsíðu samangegnsoun.is fyrir innblástur og hugmyndir!

• Áætlið betur hráefnismagn
  Áætlið betur það magn sem þarf að elda með því að láta fólk skrá sig í mat eða nota skammtareiknivél, t.d. þessa hér.

• Afgangar í take-away
  Hvetjið viðskiptavini til að taka afganga með sér heim.

• Gefið afganga
  Gefið afganga/matvæli sem ekki er neytt til samtaka sem taka við matargjöfum. Undir „Gefa“ fellilistanum ofar á síðunni getið þið fundið lista yfir þá aðila sem þiggja matargjafir á Íslandi.

• Fáið fleiri með í lið
  Upplýsið starfsmenn um aðgerðir gegn matarsóun.

• Lesið greinargóðar Leiðbeiningar fyrir mötuneyti
  Þar fáið þið dýpri þekkingu og nánari leiðbeiningar um hvað er hægt að gera, líka varðandi umbúðir í mötuneytum. 

• Þekkið geymsluaðferðir vörunnar
  Geymið vöruna rétt eða samkvæmt leiðbeiningum.

• Greinið sóun í ferlunum ykkar
  Skoðið vel alla ferla með lágmörkun matarsóunar eða almennrar sóunar í huga. Metið þann úrgang sem myndast, hverju er hent mest af og reynið að minnka hann. Hér eru leiðbeiningar að því hvernig ber að haga sér í skoðun úrgangs.

• Gefið afslátt
  Seljið útrunnar vörur eða vörur á “síðasta notkunardegi” á lækkuðu verði. Seljið útlitsgallaðar vörur á lækkuðu verði. Athugið þó að umbúðir séu ekki rofnar. Um 15–30% af grænmeti og ávöxtum er hent sökum útlitsgalla.

• Endurhugsið framsetningu
  Endurhugsið framsetningu á vöru þannig að hillur virðist fullar þrátt fyrir að vera það ekki.

• Sumt má klárast
  Leyfið vörum að klárast í hillum. Ef krafa er gerð um að hillur séu alltaf fullar leiðir það óhjákvæmilega til ofpantana og matarsóunnar.

• Gefið afganga
  Gefið óseldar vörur til samtaka sem taka við matargjöfum. Undir „Gefa“ fellilistanum ofar á síðunni getið þið fundið lista yfir þá aðila sem þiggja matargjafir á Íslandi.

• Fáið fleiri með í lið
  Upplýsið starfsmenn um aðgerðir gegn matarsóun.

• Montið ykkur af aðgerðum gegn matarsóun
  Látið okkur vita af þessum aðgerðum og við bætum ykkur á lista hér yfir verslanir sem sporna gegn matarsóun.

Uppspretta matvæla liggur í náttúruauðlindum okkar. Framleiðsluferlið er þó yfirleitt töluvert flóknara og getur haft áhrif á umhverfi, samfélag og efnahag. Ýmislegt þarf við framleiðslu matvæla, m.a. fjármagn, vatn, plöntuvarnarefni og jarðefnaeldsneyti. Framleiðsla matvæla getur leitt til losunar gróðurhúsalofttegunda, jarðvegs- og vatnsmengunar, jarðvegsrýrnunar, minnkunar líffræðilegs fjölbreytileika og aukinnar úrgangsmyndunar.

Matvæli eru oft unnin talsvert áður en þau rata í búðir eða á disk neytenda. Hrísgrjón, salt og sykur eru hreinsuð, dýrum er slátrað, korn malað og afurðirnar unnar í hinar ýmsu vörur. Þessi vinnsla getur kostað mikla peninga og orku, m.a. í formi raforku eða jarðefnaeldsneytis. Einnig fer töluvert hráefni í bæði vöruna sjálfa og umbúðir á vörunni. Líkt og í framleiðsluferlinu, þá getur vinnsluferlið haft í för með sér ýmis konar umhverfisáhrif, þá helst losun gróðurhúsalofttegunda, jarðvegs- og vatnsmengun og úrgangsmyndun.

Þegar varan er fullunnin og búið að pakka henni inn í viðeigandi umbúðir þarf að koma vörunni til neytenda. Matvæli eru flutt með bílum, flugvélum og skipum um allan heim. Því felur þetta skref virðiskeðjunnar í sér mikla brennslu á jarðefnaeldsneyti sem leiðir til mengunar og losunar gróðurhúsalofttegunda. Þetta á sérstaklega við á Íslandi þar sem stór hluti þeirra matvæla sem við neytum er fluttur inn með tilheyrandi kolefnisspori. Flutningur matvæla eykur einnig slit á innviðum, t.d. vegum, með tilheyrandi kostnaði.

Á endanum rata innpakkaðar vörurnar í verslanirnar. Mikil vinna, orka og fjármagn fer í framsetningu á vörunum til að hvetja neytendur til að kaupa þær. Þrátt fyrir það selst ekki nærri því allt og mikil matarsóun og úrgangsmyndun á sér því stað.

Þá er neytandinn loks kominn með afurðirnar á diskinn, hvort sem það er heima eða á veitingastað. Peningur, orka og tími fór í að verða sér út um það sem er á disknum. Í vestrænum heimi er matarsóun hvað mest á þessu stigi.