Rannsóknir

Umfang matarsóunar 2022

Matarsóun á Íslandi jafngildir um 160 kílóum á hvern íbúa á ári. Tæpur helmingur allrar matarsóunar á sér stað í frumframleiðslu matvæla en um 40% á heimilum. Mælingarnar náðu yfir alla hlekki virðiskeðjunnar, þ.e.a.s. frumframleiðslu, vinnslu, framleiðslu, dreifingu og smásölu matvæla, veitingahús, matarþjónustu og heimili. Niðurstöðurnar sýna að matarsóun er fyrst og fremst í frumframleiðslu annars vegar og hins vegar á heimilum.

Matarsóun í frumframleiðslu skýrist fyrst og fremst af umfangsmiklum sjávarútvegi, en þar hefur framleiðslumagnið mest að segja á meðan nýtingin virðist vera góð. Niðurstöður könnunarinnar benda til þess að matarsóun á heimilum hafi ekki aukist frá mælingum árin 2016 og 2019 heldur hafi nokkurn veginn staðið í stað. Erfitt er hins vegar að alhæfa um breytingarnar milli ára þar sem um breytta aðferðafræði er að ræða.

Aðferðarfræði

Mælingar Umhverfisstofnunar fylgja sameiginlegri aðferðafræði Evrópusambandsins við mælingu á matarsóun sem lögð var fram í framkvæmdarákvörðun nr. 2019/1597 og var nánar útfærð í framkvæmdarákvörðun 2019/2000. Sameiginlega aðferðarfræðin er sett fram til að hægt sé að bera saman stöðuna milli ríkja Evrópu og er niðurstöðum skilað til Hagfræðistofnun ESB (Eurostat). Samkvæmt regluverki um skýrslugjöf ríkja um matarsóun verður rannsóknin notuð til að áætla matarsóun á næstu árum, en aðferðarfræðin kveður á um að framkvæma þurfi umfangsmiklar rannsóknir á fjögurra ára fresti.

Rannsóknin náði yfir matvæli á öllum stigum virðiskeðjunnar. Mælingarnar ná yfir allan ætan hluta matvæla en einnig yfir óætan hluta matvæla sem er ekki skilinn frá æta hlutanum í framleiðslu eins og bein sem er selt með kjöti eða börkur utan um ávexti. Mælingarnar innihalda þess vegna bæði ætan og óætan hluta matar.

Sameiginlega aðferðafræði Evrópusambandsins mælir ekki matarsóun í vökvaformi vegna erfiðleika við að samræma þær mælingar á milli landa. Drykkjarvörur, matarolíur og öðrum matvælum sem hellt er niður eru þess vegna ekki taldar með í þessum tölum þótt ekki sé síður mikilvægt að lágmarka þá sóun.

Matarsóun í framleiðslu og vinnslu mjólkurvara, olíuræktun og sóun á kaffihúsum, krám og dansstöðum var heldur ekki mæld. Sóun á vörum sem ekki eru orðnar að matvælum í skilningi reglugerðar EC 178/2002 eru heldur ekki taldar til matarsóunar. Mælingarnar ná þess vegna ekki utan um dýrafóður, tap á búfénaði og eldisfiski fyrir slátrun, óveiddan fisk, matjurtir fyrir uppskeru, lyf, tóbaksvörur og vímuefni.

Svörun og óvissuþættir

Það er eðlilegt að óvissuþættir séu til staðar í mælingum sem ná yfir öll stig virðiskeðjunnar. Uppreikna þarf svör fyrirtækja í könnuninni út frá framleiðslutölum eða stöðugildum. Í sumum atvinnugreinum bárust fá, eða engin svör og í þeim tilvikum þarf að nota staðgengilsgögn. Starfsemi fyrirtækja getur einnig verið skráð á fleiri en eitt númer í íslensku atvinnugreinaflokkuninni (ÍSAT) og einhver fyrirtæki gætu verið skráð á röng númer sem hvort tveggja skekkir niðurstöðurnar.

Nokkur breytileiki gat verið í svörum fyrirtækja í líkri starfsemi sem gefur til kynna að fyrirtæki standi misvel þegar kemur að matarsóun og víða megi finna tækifæri til framfara.

Fyrsta skrefið í reglulegum mælingum

Rannsóknin árið 2022 var stórt skref í átt að því að uppfylla lagalega skuldbindingu Íslands til að mæla matarsóun og skila skýrslu þar um til Evrópusambandsins. Samkvæmt regluverki um skýrslugjöf ríkja um matarsóun verður rannsóknin notuð til að áætla matarsóun á næstu árum, en aðferðarfræðin kveður á um að framkvæma þurfi umfangsmiklar rannsóknir á fjögurra ára fresti.

Viðhorf til matarsóunar

Þrjár viðhorfskannanir hafa verið gerðar af Maskínu fyrir hönd Umhverfisstofnunar árið 2015, 2017 og 2021. Fleiri en þúsund þátttakendur voru spurðir í hvert sinn og byggir á tilviljunarúrtaki úr Þjóðskrá og svörin eru svo viktuð til að endurspegla þjóðina útfrá kyni, aldri og búsetu.

Ítarefni og rannsóknir